Sự tích chú Cuội cung trăng
Ngày xưa có một người tiều phu tên là Cuội. Một hôm, như lệ thường, Cuội vào rừng chặt cây. Khi đến gần một con suối nhỏ, Cuội bỗng giật mình trông thấy một cái hang cọp. Nhìn trước nhìn sau anh chỉ thấy có bốn con cọp con đang vờn nhau.
Cuội liền xông đến vung rìu bổ cho mỗi con một nhát lăn quay trên mặt đất. Nhưng vừa lúc đó, cọp mẹ cũng về tới nơi. Nghe tiếng gầm kinh hồn ở sau lưng, Cuội chỉ kịp quẳng rìu leo thoắt lên ngọn một cây cao.
Từ trên cao nhìn xuống, Cuội thấy cọp mẹ chạy đến một bụi cây gần đó, đớp một ít lá về nhai và mớm cho con. Thật thần kỳ chỉ vài phút sau, bốn con cọp con đã vẫy đuôi sống lại. Chờ cho cọp mẹ tha con đi nơi khác, cuội đến tìm bụi cây kia, đào gốc mang về.
Cuội phát hiện cây thuốc quý
Dọc đường về Cuội gặp một ông lão ăn mày nằm chết trên bãi cỏ. Thấy vậy, Cuội liền đặt gánh xuống, bứt mấy lá từ cây nhai và mớm cho ông lão!
Chưa được bao lâu ông lão đã mở mắt ngồi dậy. Khi nghe xong Cuội kể lại đầu đuôi câu chuyện, ông lão kêu lên sửng sốt:
– Trời ơi! Cây này chính là cây có phép “cải tử hoàn sinh” đây. Thật là trời cho con để cứu giúp thiên hạ. Con hãy chăm sóc cho cây nhưng nhớ đừng tưới bằng nước bẩn mà cây bay lên trời đó!
Nói rồi ông lão chống gậy đi. Cuội gánh cây về nhà trồng ở góc vườn phía đông, luôn luôn nhớ lời ông lão dặn, ngày nào cũng tưới bằng nước giếng trong.
Từ ngày có cây thuốc quý, Cuội cứu sống được rất nhiều người, tiếng đồn Cuội có phép lạ lan đi khắp nơi.
Một hôm, Cuội lội qua sông gặp xác một con chó chết trôi. Cuội vớt lên rồi giở lá trong mình ra cứu chữa cho chó sống lại. Con chó quấn quýt theo Cuội, tỏ lòng biết ơn. Từ đấy, Cuội có thêm một con vật tinh khôn làm bạn.
Một lần khác, có lão nhà giàu ở làng bên hớt hải chạy đến tìm Cuội để nài xin Cuội cứu cho con gái mình vừa sẩy chân chết đuối. Cuội vui lòng theo về nhà, lấy lá chữa cho. Chỉ một lát sau, mặt cô gái đang tái nhợt bỗng hồng hào hẳn lên, rồi sống lại. Thấy Cuội là người cứu sống mình, cô gái xin làm vợ chàng. Lão nhà giàu cũng vui lòng gả con cho Cuội.
Vợ chồng Cuội sống với nhau thuận hòa, êm ấm. Một hôm, trong khi Cuội đi vắng, bọn giặc đi qua nhà Cuội. Biết Cuội có phép cải tử hoàn sinh, chúng quyết tâm chơi ác.
Chúng bèn giết vợ Cuội, cố ý moi ruột vứt xuống sông, rồi mới kéo nhau đi. Khi Cuội trở về thì vợ đã chết từ bao giờ, mớm bao nhiêu lá vẫn không công hiệu, vì không có ruột thì làm sao mà sống được.
Cuội dùng lá thuốc cứu vợ
Thấy chủ khóc thảm thiết, con chó lại gần xin hiến ruột mình thay vào ruột vợ chủ. Quả nhiên, người vợ sống lại và vẫn trẻ đẹp như xưa. Thương chú chó của mình, Cuội bèn nặn thử một bộ ruột bằng đất và đặt vào bụng chó, chú chó sau đó cũng được cứu sống. Khi đó, vợ với chồng, người với vật lại càng quấn quít hơn xưa.
Nhưng cũng từ đấy, tính nết vợ Cuội tự nhiên thay đổi hẳn. Hễ nói đâu là quên đó, làm cho Cuội lắm lúc bực mình. Ðã không biết mấy lần, chồng dặn vợ: “Có đái thì đái bên Tây, chớ đái bên Ðông, cây dông lên trời!”. Nhưng vợ Cuội vừa nghe dặn xong đã quên biến ngay.
Một buổi chiều, Cuội còn đi rừng kiếm củi chưa về, vợ Cuội ra vườn sau, không còn nhớ lời chồng dặn, cứ nhằm vào gốc cây quý mà đái. Không ngờ người vợ vừa đái xong thì mặt đất chuyển động, cây đảo mạnh, gió thổi ào ào. Cây đa tự nhiên bật gốc, lững thững bay lên trời.
Vừa lúc đó thì Cuội về đến nhà. Thấy thế, Cuội hốt hoảng vứt gánh củi, nhảy bổ đến, móc rìu vào rễ cây toan níu cây lại. Nhưng cây lúc ấy đã rời khỏi mặt đất lên quá đầu người, không một sức nào cản nổi. Cuội cũng nhất định không chịu buông, cuối cùng bị cây kéo cả bay vút lên đến cung trăng.
Cuội cùng cây thuốc bay lên cung trăng từ đó hình thành sự tích chú Cuội cung trăng
Nhìn lên mặt trăng, người ta thấy một vết đen rõ như hình một cây cổ thụ có người ngồi dưới gốc. Từ đó, người ta gọi cái hình ấy là chú Cuội ngồi gốc cây đa.